Tháng 4 này đánh dấu cột mốc 35 năm kể từ khi Kính viễn vọng không gian Hubble được phóng lên quỹ đạo vào ngày 24/4/1990. Dù đã có tuổi đời hàng thập kỷ, Hubble vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong ngành thiên văn học, với hàng nghìn bức ảnh và kho dữ liệu quý giá phục vụ cho nghiên cứu khoa học cũng như mang lại cho công chúng những hình ảnh tuyệt đẹp về vũ trụ.

Dù các kính viễn vọng hiện đại hơn như James Webb đã ra đời, Hubble vẫn giữ vị trí đặc biệt với khả năng quan sát phổ ánh sáng khả kiến – tức vùng ánh sáng mà mắt người có thể nhìn thấy. Nhờ đó, Hubble và Webb có thể kết hợp để quan sát các thiên thể từ nhiều góc độ khác nhau, mang lại bức tranh toàn diện hơn về vũ trụ.

Để kỷ niệm 35 năm hoạt động, dưới đây là những hình ảnh ấn tượng nhất mà Hubble đã ghi lại trong năm qua.

Những ngôi sao khổng lồ giữa đám mây bụi

Hubble nổi tiếng với những bức ảnh về tinh vân – các đám mây khí và bụi phát sáng rực rỡ. Hình ảnh này ghi lại vùng rìa của Tinh vân Tarantula, cách Trái Đất khoảng 160,000 năm ánh sáng. Đây là nơi cư ngụ của một số ngôi sao lớn nhất từng được biết đến, có khối lượng gấp tới 200 lần Mặt Trời. Bức xạ mạnh từ các ngôi sao này khiến bụi xung quanh phát sáng, tạo nên khung cảnh rực rỡ trong không gian sâu thẳm.

Thiên hà với trái tim rực sáng

Bên cạnh tinh vân, Hubble còn ghi lại nhiều hình ảnh chi tiết về các thiên hà, như NGC 1672 – một thiên hà xoắn ốc có thanh chắn, cách chúng ta 49 triệu năm ánh sáng. Những cánh tay xoắn ốc vươn rộng từ trung tâm chứa các bong bóng khí hydro phát sáng do bức xạ mạnh. Phía trung tâm thiên hà là một hạt nhân hoạt động, phát sáng rực rỡ nhờ một lỗ đen siêu lớn đang nuốt bụi và khí, tạo ra đĩa bồi tụ phát ra ánh sáng mạnh mẽ.

Vườn ươm sao rực rỡ

Hình ảnh này là tinh vân RCW 7, cách Trái Đất chỉ 5.300 năm ánh sáng. Đây là vùng hình thành sao, nơi các đám bụi và khí co lại tạo thành các lõi sao sơ sinh. Tinh vân này là vùng H II, giàu ion hydro, phát sáng hồng dịu dưới tác động của tia cực tím từ các ngôi sao trẻ. Hubble đã dùng cả khả năng chụp ánh sáng khả kiến và cận hồng ngoại của thiết bị Wide Field Camera 3 để ghi lại cảnh tượng kỳ diệu này.

Thiên hà xoắn ốc gần như hoàn hảo

NGC 3430 là thiên hà xoắn ốc điển hình mà Hubble đã ghi lại với các cánh tay cân đối, rõ nét. Hình dạng này đại diện cho một trong các loại hình cơ bản của thiên hà, vốn được phân loại bởi nhà thiên văn Edwin Hubble – người đặt nền móng cho việc phân chia thiên hà theo cấu trúc từ những năm 1920. NGC 3430 là ví dụ kinh điển cho kiểu thiên hà xoắn ốc đối xứng và rực rỡ.

Màu sắc rực rỡ của Tinh vân Tarantula

Đây là một góc khác của Tinh vân Tarantula, nằm trong Đám mây Magellan Lớn. Những đám khí phát sáng đan xen với các dải bụi tối, tạo thành khung cảnh rực rỡ sắc màu. Hubble ghi lại hình ảnh này như một phần trong nghiên cứu về bụi vũ trụ – yếu tố quan trọng trong quá trình hình thành sao và hành tinh. Các hạt bụi này chủ yếu là carbon hoặc các hợp chất chứa silicon và oxy (silicat), có vai trò nền tảng trong việc hình thành các hệ hành tinh về sau.

Khoảnh khắc siêu tân tinh ngoạn mục

Siêu tân tinh là những vụ nổ dữ dội xảy ra khi các ngôi sao khổng lồ kết thúc vòng đời và cạn kiệt nhiên liệu. Những vụ nổ này có thể được quan sát từ hàng triệu năm ánh sáng và cung cấp nhiều thông tin về sự tiến hóa của thiên hà. Trong 30 năm qua, thiên hà UGC 11861 đã ghi nhận tới ba vụ nổ siêu tân tinh – vào các năm 1995, 1997 và 2011. Tần suất cao bất thường này được cho là liên quan đến tốc độ hình thành sao nhanh trong thiên hà, thể hiện rõ qua các vùng phát sáng màu xanh dọc theo cánh tay xoắn ốc.

Tạ vật nhỏ giữa vũ trụ bao la

Đối tượng thú vị cuối cùng là Tinh vân Quả tạ nhỏ (Little Dumbbell Nebula hay M76), một mục tiêu quen thuộc với các nhà thiên văn nghiệp dư nhờ khoảng cách gần (chỉ 3,400 năm ánh sáng) và hình dạng đặc biệt. Tinh vân gồm một vành khuyên ở giữa – nhìn nghiêng từ Trái Đất – và hai khối tròn lớn ở hai bên được gọi là thùy. Cấu trúc này được cho là hình thành từ một hệ sao đôi, trong đó một ngôi sao đang chết dần đã phóng ra lớp vỏ khí và bụi, bị ảnh hưởng bởi lực hấp dẫn của ngôi sao đồng hành nên tạo thành vành đai hình đĩa. Lõi còn lại là một sao lùn trắng có nhiệt độ lên đến 120,000 độ C, phát ra luồng khí nóng bị kẹp lại bởi vành đai, tạo thành hai thùy phồng ra hai phía.

35 năm sau ngày rời bệ phóng, Hubble vẫn tiếp tục truyền cảm hứng qua những hình ảnh ngoạn mục về vũ trụ. Dù đã có các kính thiên văn thế hệ mới mạnh mẽ hơn, vai trò của Hubble trong việc quan sát phổ khả kiến và mở rộng hiểu biết của nhân loại về không gian vẫn còn nguyên giá trị. Hàng năm, hàng loạt phát hiện mới từ Hubble vẫn tiếp tục được công bố, khẳng định vị thế biểu tượng của một trong những công cụ khoa học vĩ đại nhất lịch sử hiện đại.